Mannen en vrouwen met een Marokkaans klinkende naam* hebben minder kans om uitgenodigd te worden voor bezichtiging van een particuliere huurwoning dan mensen met een Nederlands klinkende naam. Bij mensen met een Poolse naam is dit verschil kleiner. Evengoed is ook hier sprake van discriminatie. En die is sinds 2020 toegenomen, zo blijkt uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut.
Op basis van correspondentietesten en mystery calls verzamelde een team van onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut, onder leiding van Arwen Hoogenbosch in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken, informatie over de discriminatiegraad op de markt van de huurwoningen. Het is de tweede Monitor Discriminatie bij Verhuur. De conclusie luidt dat er zeker sprake is van discriminatie bij het verkrijgen van een huurwoning aangeboden door een particuliere verhuurder. Met name buiten de vier grootste steden van Nederland worden mensen met een niet-Nederlands klinkende naam structureel benadeeld in vergelijking tot mensen met een Nederlands klinkende naam.
Daarnaast blijkt dat vrouwen minder kans hebben om uitgenodigd te worden dan mannen. En vreemd genoeg is hier onbedoeld nog een winnaar uitgekomen: mannenstellen met een Nederlands klinkende naam maken het meeste kans op een uitnodiging. Verder blijkt een groot deel van de woningbemiddelaars bereid om (bewust) mensen met een niet-Nederlandse achtergrond direct of indirect uit te sluiten voor verhuring wanneer een verhuurder daar om vraagt.
Krapte op de woningmarkt
Vorig jaar verscheen de eerste Monitor Discriminatie bij Woningverhuur, uitgevoerd door RADAR, op basis van verzamelde informatie in 2020. De verschillen tussen de eerste en tweede monitor zijn opvallend groot. Zo was de netto-discriminatiegraad bij de Marokkaans klinkende naam 12% in de eerste monitor en 23% in deze tweede. Voor de Pools klinkende mannennaam was dat respectievelijk 8% en 11%. In de eerste monitor was voor het profiel met de Marokkaans klinkende vrouwennaam geen significant verschil (7% netto-discriminatiegraad), in deze tweede monitor is er wel sprake van significante ongelijke behandeling van de Marokkaans klinkende vrouwennamen ten opzichte van de Nederlands klinkende vrouwennamen met een netto-discriminatiegraad van 22%. (De netto-discriminatiegraad is het percentage waarin het testprofiel (profiel met een Marokkaans of Pools klinkende mannen- of vrouwennaam) systematisch benadeeld wordt ten opzichte van het controleprofiel (profiel met een Nederlands klinkende naam, red.).
Het gaat vaak om risicobeheersing en de inschatting welke mensen het minste overlast geven, het risico is dan dat de voorkeur uitgaat naar mensen die als het meest ‘normaal’ worden ingeschat
Ook Arwen Hoogenbosch is verrast door de toename van discriminatie in de uitkomsten. ‘Eigenlijk kunnen we het nog niet helemaal hard maken, maar het lijkt er op dat naarmate de krapte op de woningmarkt toeneemt, er meer gediscrimineerd wordt. Het is een theorie die al bekend is op de arbeidsmarkt: hoe meer mensen er in de rij staan voor een baan, hoe meer een werkgever het voor het zeggen heeft en zijn keuze voor een werknemer baseert op subjectieve kenmerken. Datzelfde zien we nu op de markt van de particuliere woningverhuur. Dat we dit zichtbaar hebben kregen, vond ik toch wel opvallend. Met een nieuwe monitor zouden we dit nog beter kunnen vergelijken met data over de woningmarkt.’
Het meest ‘normaal’
De nieuwste monitor heeft voor het eerst ook een analyse gemaakt van de verschillen tussen mannen versus vrouwen. Nu blijkt dat vrouwen ook een lager percentage uitnodigingen ontvangen dan mannen. ‘Wat hier vermoedelijk speelt’, zegt Hoogenbosch, ‘is dat er over vrouwen in het algemeen gedacht wordt dat zij kleinere banen hebben en daardoor minder financieel krachtig zijn dan mannen, en daarmee ingeschat worden als meer risicovollere huurders. En je ziet dat twee mannen samen juist een uitnodigingsvoordeel lijken te hebben, van deze groep kan gedacht worden dat zij juist vaak dubbele inkomens hebben en geen kinderen die rommel zouden kunnen maken.’
Het lijkt erop dat naarmate de krapte op de woningmarkt toeneemt, er meer gediscrimineerd wordt
Er zou eerst kwalitatief onderzoek naar gedaan moeten doen om het zeker te weten. ‘Maar ik denk dat dat het is. Bij deze discriminatie gaat het veelal om risicobeheersing en de inschatting welke mensen het minste overlast geven. Het gevaar zit er dan in dat de voorkeur uitgaat naar mensen die als het meest ‘normaal’ worden ingeschat door de verhuurder of bemiddelaar, maar normaal is natuurlijk heel subjectief en leidt snel tot een keuze voor mensen die op de verhuurder of bemiddelaar lijken of tot de norm behoren, het gaat allemaal heel subtiel.’
Goed verhuurderschap
Als mogelijke verklaring voor de toename van discriminatie noemen de onderzoekers de toegenomen krapte bij woningverhuur in 2021/2022 ten opzichte van 2020. De resultaten doen dit in elk geval vermoeden, maar naar dit verband is in deze monitor geen onderzoek gedaan. Een mogelijk vervolgonderzoek zou dat kunnen uitwijzen, schrijven de onderzoekers. ‘Voor de eerste monitor hebben we de testen op het hoogtepunt van de corona-uitbraak uitgevoerd’, legt Hoogenbosch uit. ‘Toen was die markt even heel anders. Veel expats vertrokken uit Nederland en de huurprijzen gingen tijdelijk omlaag. Waarschijnlijk was er toen tijdelijk minder krapte en dat is nu helemaal terug op het oude niveau, en zelfs omhoog gegaan. We hebben dit niet onderzocht, maar het lijkt me aannemelijk dat het daarmee te maken heeft.’
Het recht op wonen is heel erg uitgehold in de afgelopen decennia
Discriminatie bij woningverhuur is onderdeel van een groter verhaal, zegt Hoogenbosch. ‘Het hangt ook zeker samen met de woningnood.’ Op dit moment ligt er een wetsvoorstel in de Tweede Kamer dat over goed verhuurderschap gaat. Discriminatie is hierin een onderdeel. In dit wetsvoorstel wil de overheid een verplichte landelijke basisnorm voor goed verhuurderschap introduceren in de vorm van algemene regels. Deze norm ziet toe op het gedrag dat van goede verhuurders en verhuurbemiddelaars verwacht mag worden in relatie tot woningzoekenden en huurders. De algemene regels zien bijvoorbeeld toe op het voorkomen en tegengaan van discriminatie en intimidatie. In aanvulling op de algemene regels kunnen gemeenten een verhuurvergunning verplichten.
Recht op wonen garanderen
Daarnaast voert de overheid veel overleg met brancheverenigingen, wat hard nodig is omdat blijkt dat woningbemiddelaars op grote schaal mee neigen te deinen op discriminatoire voorwaarden van de verhuurder. Hoogenbosch: ‘Het recht op wonen is heel erg uitgehold in de afgelopen decennia. Het is allemaal overgelaten aan de vrije markt en dan krijg je dus dit soort situaties. Discriminatie bij verhuur is een typische uitwas van deze oververhitte markt. Veel sociale woningen zijn afgebroken en steeds meer is overgelaten aan commerciële verhuur. Als het recht op toegang niet goed geregeld is, dan steken allerlei vormen van discriminatie de kop op.’
Hoogenbosch pleit ervoor dat er iets met de uitkomsten van het onderzoek gebeurt. ‘Het is belangrijk dat de situatie op de particuliere woningverhuurmarkt wordt aangepakt. Garandeer als overheid in elk geval het recht op wonen, of een dak boven je hoofd. Dat moet het uitgangspunt zijn. Ik ben wel blij met Hugo de Jonge, die dit nu weer bovenaan de agenda heeft gezet. Dat is jaren anders geweest. Hij wil het recht op wonen opnieuw beschermen. We zouden beter naar een andere manier van wonen moeten kijken om te voorkomen dat de kloof die al groot is, nog groter wordt.’
*De gekozen namen bij deze profielen zijn gebaseerd op de meest voorkomende voor- en achternamen in Marokko, Polen en Nederland.