De mentale gezondheid van jongeren in Nederland staat onder druk. Zo blijkt uit onderzoek (2021) van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) dat een kwart van de Nederlandse jongeren kampt met verschillende psychische problemen zoals somberheid, angst en stress. Dat cijfer is het hoogste ooit gemeten en waarschijnlijk speelde de coronacrisis daarbij een belangrijke rol. Uit nog recenter onderzoek (2023) van Universiteit Utrecht en Trimbos-Instituut blijkt dat mentale problemen van jongeren in Nederland nog onverminderd groot zijn.
Gebrek aan aandacht voor jongeren met migratieachtergrond
Naar de mentale gezondheid van jongeren met een migratieachtergrond is in Nederland, in vergelijking met andere landen, relatief weinig onderzoek gedaan. Internationaal onderzoek toont aan dat deze jongeren meer risico lopen op het ontwikkelen van mentale gezondheidsklachten.
Verwey-Jonker Instituut heeft nu, in opdracht van het ministerie van VWS, met nieuw onderzoek in kaart gebracht welke risicofactoren en beschermende factoren een rol spelen bij de mentale gezondheid van Nederlandse jongeren. Daarbij is dus in het bijzonder gekeken naar jongeren met een migratieachtergrond.
Stress
‘Alle jongeren die bij het onderzoek betrokken waren, ervaren een zekere mate van stress. En voor sommigen geldt dat dit impact heeft op hun mentale gezondheid.’ Dat zegt Donya Yassine, onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut. ‘ Maar bij jongeren met een migratieachtergrond is dat soms extremer.’ En die gevoelens hebben te maken met de minderheidspositie die ze in Nederland innemen, stelt Yassine. ‘Die gevoelens hebben impact op wie je bent als jongere en hoe zelfverzekerd je je voelt. Impact op slaap, impact op werk, school of studie. Op het idee of je überhaupt een toekomst voor jezelf kunt opbouwen in Nederland.’
Opzet onderzoek
Het onderzoek met de titel “Ongelijkheid in welzijn” bestond allereerst uit een kwantitatief en een kwalitatief gedeelte. Voor het kwantitatieve gedeelte van het onderzoek is een vragenlijst opgesteld op basis van gevalideerde schalen. Deze vragenlijst is online verspreid onder Nederlandse jongeren met en zonder migratieachtergrond (tussen de 16 en 30 jaar). Voor de analyses is gebruik gemaakt van de antwoorden van 412 respondenten.
Voor het kwalitatieve gedeelte is gebruik gemaakt van topiclijsten voor semigestructureerde interviews en focusgroepen. In totaal zijn 20 jongeren met een migratieachtergrond geïnterviewd
Behalve kwantitatief en kwalitatief onderzoek is ook geput uit bestaande wetenschappelijke literatuur over het onderwerp mentale gezondheid.
Yassine: ‘De interviews en de vragenlijst samen laten een duidelijk beeld zien over de negatieve relatie tussen discriminatie-ervaringen en jongeren hun mentale gezondheid.’
Discriminatie
De onderzoekers gingen op zoek naar risicofactoren die van invloed zijn op mentaal welbevinden van jongeren. Een risicofactor die eruit springt voor alle jongeren is de ervaren prestatiedruk.
Voor jongeren met een migratieachtergrond spelen bovendien als risicofactor alledaagse discriminatie en alledaags racisme een rol. Die manifesteren zich met name op school en bij door de jongeren ervaren onheuse bejegening door de politie. Yassine: ‘Een van de jongeren die we spraken zei: “haal ik een keer een hoog cijfer en dan ging de docent dit extra benoemen en benadrukken in de les, zovan kijk mensen, ook zij kan een hoog cijfer halen.” Of opmerkingen als: “oh ja, maar je gaat ooit toch stelen. Want dat doet jouw soort toch?” Dat heeft natuurlijk wel impact op je als je nog op de middelbare school zit en je nog een heel leven voor je hebt.’
Jongeren met een migratieachtergrond die werden geïnterviewd, vertelden ook over hun negatieve ervaringen met de politie. Over onterechte aanhoudingen bijvoorbeeld. Yassine: ‘Die ervaringen maken dat ze zich heel slecht gaan voelen. Ze geven hun het gevoel dat ze er niet bij horen in Nederland. Iemand zei: “ik probeer me dan heel erg in te houden want ik wil niet straks als agressieve Marokkaan gezien worden want dan gaat de politie nog erger reageren.” Dat zijn aspecten waar zo’n jongere heel erg mee bezig is.’
Sense of belonging
Behalve naar risicofactoren gingen de onderzoekers ook op zoek naar wat beschermende factoren zijn voor het mentale welbevinden van jongeren. In zijn algemeenheid geldt dat een goede band met ouders en familie daarbij belangrijk is. Voor jongeren met een migratieachtergrond is bovendien “sense of belonging” in de samenleving ook een belangrijke beschermende factor. Het gevoel erbij te mogen horen. Iets wat, zo blijkt uit de onderzoeksresultaten, zeker niet voor al deze jongeren is weggelegd. Yassine ziet behalve voor, in zijn algemeenheid, instituties als onderwijs en politie daarbij ook een rol weggelegd voor hulpverleners en zorgprofessionals (zie ook artikel en onderzoek “Inclusieve zorg”). ‘Het gaat om je bewust te zijn van de positie en ervaringen van jongeren. Voer een keer een extra gesprekje met iemand. Wees sensitief: hé, zit iemand ergens mee? Gaat het wel goed?’