Herstelbemiddeling bij partnergeweld
Een handleiding
Actualiteiten overzichtGepubliceerd op: 20-01-2020
Nieuws
Gefingeerd voorbeeld
Ramon en Leonie zijn acht jaar getrouwd, hebben twee jonge kinderen en de problemen stapelen zich langzaam op. Ramon is zijn werk kwijtgeraakt, is daardoor meer gaan drinken en dat mondt soms uit in agressief gedrag. Steeds vaker is dit het geval. Een maand geleden is de situatie geëscaleerd. Een poging van Leonie om te praten over de problemen leidde tot een klap in haar gezicht. Hierna is Leonie het huis ontvlucht en heeft aangifte gedaan bij de politie. Ze is in de tussentijd bij haar moeder gaan wonen met de kinderen.
Weken na het voorval vindt er een mediationgesprek plaats tussen Ramon en Leonie. De officier van justitie en het mediationbureau van de rechtbank zien hier ruimte voor en zien ook dat de partners, in ieder geval omwille van de kinderen, contact willen blijven houden.
Zowel Leonie als Ramon worden benaderd door een mediator en stemmen ermee in. Afzonderlijke intakes volgen en dan een gezamenlijk gesprek onder begeleiding van twee mediators. Ze komen in de mediation tot goede afspraken die worden vastgelegd in een overeenkomst waar de officier van justitie vervolgens rekening mee houdt.
Herstelrechtelijke reacties zoals mediation komt steeds vaker voor in strafzaken, ook in zaken van huiselijk geweld. Het biedt perspectief via een begeleid gesprek. Het toepassen van mediation in het strafrecht – in geval van geweld in intieme relaties – is echter niet vanzelfsprekend. De dynamiek van partnergeweld creëert specifieke uitdagingen voor de praktijk van mediation, met name met betrekking tot veiligheid van het slachtoffer en vrijwillige deelname.
Drie grondbeginselen
De hamvraag is in welke zin er anders opgetreden moet worden door mediators als sprake is van geweld in de intieme relatie in vergelijking met conflicten buiten de intimiteit van een relatie. Deze handleiding behandelt die vraag. We bouwen voort op het onderzoek naar herstelbemiddeling in verschillende Europese landen. Te lezen in onderzoeksrapport 1 en onderzoeksrapport 2 van ‘Restorative Justice in cases of Domestic Violence’. In deze onderzoeken zijn drie grondbeginselen vastgesteld voor effectieve herstelbemiddeling:
- Mediators dienen kennis te hebben van de complexiteit van geweld in intieme relaties en de verschillende vormen waarin het voor kan komen, met name het verschil tussen situationeel partnergeweld en het zogenoemde intiem terrorisme (sterke dwangmatige controle van de ene partner over de ander door intimiderend gedrag, en het isoleren en vernederen van slachtoffer). Het strafrechtelijke incident dient altijd geplaatst te worden in de historische en sociale context en het risico van re-victimisatie dient meegewogen te worden.
- Er dient een duidelijke normbevestiging plaats te vinden door de betrokken mediator(s). Geweld in intieme relaties is een strafbaar feit en de dader is verantwoordelijk voor zijn (of haar) agressieve handelen. Dit dient duidelijk benoemd te worden.
- De voorbereiding van de herstelrechtelijke interventie dient altijd plaats te vinden via aparte face-to-face gesprekken van de mediator met het slachtoffer en met de dader. Dit voorbereidende gesprek is essentieel om de behoeften en belangen van het slachtoffer, de risico’s van re-victimisatie en veiligheidsaspecten te kunnen inschatten en wegen. Het is voorts belangrijk om het slachtoffer vertrouwen en kracht te geven en de dader bij te staan in het nemen van verantwoordelijkheid.
Resultaten onderzoek
Aparte face-to-face intakegesprekken vinden altijd plaats, maar de andere grondbeginselen worden in Nederland niet systematisch en door iedereen toegepast. Uitgangspunt is veelal dat er sprake is van gelijkwaardigheid, en dat het gaat om een conflict tussen twee personen. Meer oog voor dwangmatige controle is noodzakelijk, om re-victimisatie te voorkomen. Een regel zou kunnen zijn dat bij ernstige dwangmatige controle mediation in het strafrecht niet wenselijk is, tenzij duidelijk is te beargumenteren waarom het toch behulpzaam kan zijn. De handleiding gaat hier dieper op in.
De Handleiding mediation in strafrecht bij partnergeweld bestaat uit de vertaling van de Europese gids herstelbemiddeling bij partnergeweld waar de onderzoekers in 2015 met andere Europese experts aan gewerkt hebben en een inleiding voor de Nederlandse context. De inleiding is gebaseerd op een onderzoek vanuit het Verwey-Jonker Instituut en Restorative Justice Nederland afgelopen jaar, bestaande uit een pilot training, een expertmeeting en ingevulde vragenlijsten door mediators over het werken in zaken betreffende partnergeweld.
De onderzoekers hebben samengewerkt met een aantal ervaren mediators op dit terrein. Het is van belang om de kennis over vormen en achtergronden van huiselijk geweld verder te delen en de voorwaarden waaronder mediation in geval van partnergeweld zinvol is. Het vergt namelijk extra aandacht, een gedegen voorbereiding, nazorg en getrainde mediators om dit goed te kunnen doen.