Hoe bescherm je kinderen effectief tegen huiselijk geweld? Dat was de centrale vraag bij de eerste dialoogsessie, die dit voorjaar gehouden werd op het Verwey-Jonker Instituut in Utrecht. Prof. dr. Majone Steketee deelde met een groep professionals de belangrijkste uitkomsten van haar onderzoek ‘Hoe bescherm je kinderen als het thuis onveilig is’ naar de meerwaarde van jeugdbescherming. Daaruit blijkt dat er al veel goed gaat. Maar er zijn ook verbeterpunten. Daarover gingen de aanwezige professionals diepgaand met elkaar in gesprek.
De dialoogsessie op het Verwey-Jonker Instituut, was de eerste van een reeks van vijf door het hele land. Over de uitkomsten van het vorig jaar gepubliceerde rapport Hoe bescherm je kinderen als het thuis onveilig is? wil Majone Steketee graag in gesprek met professionals. Dit doet zij in samenwerking met Agnes Derksen van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), Marga Haagmans van Augeo, Marieke Blanken en Wietske Dijkstra, betrokken bij de aanpak huiselijk geweld en het toekomstscenario kind en gezinsbescherming.
Majone Steketee: ‘We willen vooral het goede gesprek met uitvoerders in de jeugdbescherming voeren. Het is niet de bedoeling om oplossingen te presenteren maar juist om gezamenlijk naar oplossingen te zoeken voor de inzichten die het onderzoek heeft opgeleverd waar nog verbetering nodig is. Om zo de inhoud van het rapport verder te brengen en de kennis actiever te maken. Ook om de professionals een hart onder de riem te steken. Want de jeugdbescherming staat onder druk en in de media is vooral veel aandacht voor wat er fout gaat.’ Er gaat ook veel goed, blijkt uit het rapport.
Afname mishandeling
In de gezinnen waar de jeugdbeschermingsmaatregel wordt ingezet, neemt de mishandeling van kinderen significant af. ‘Dat is winst’, vertelt Majone Steketee. ‘Maar we weten ook dat echt herstel pas kan plaatsvinden als het geweld helemaal stopt. En dat gebeurt helaas niet. Het geweld in deze gezinnen blijft – vergeleken met ‘normale’ gezinnen – nog steeds relatief hoog. En als gevolg daarvan heeft één op de vier kinderen uit deze gezinnen te maken met post traumatische stress syndroom (ptss), depressies, angsten. Zodanig dat het nog jaren kan doorwerken. Soms zelfs een heel leven. Als je dat tot je door laat dringen, dat is heftig. En het motiveert ons extra om ons voor goede zorg voor deze gezinnen in te zetten.’
Het is niet de bedoeling om oplossingen te presenteren, maar om samen naar oplossingen te zoeken voor waar nog verbetering nodig is
Het goede nieuws is dat door het inzetten van een kinderbeschermingsmaatregel ouders beter zijn toegerust voor hun opvoedende taken. Majone: ‘Ze hebben meer opvoedvaardigheden en er is daardoor minder stress. Er is een duidelijke verbetering in het welzijn van de kinderen én ouders. Dit is echt winst vergeleken met de gezinnen waar huiselijk geweld speelt en er géén bemoeienis is van de jeugdbescherming.’
Traumaklachten
De Jeugdbeschermingsmaatregel draagt bij aan een betere bescherming van kinderen, maar er zijn ook duidelijk verbeterpunten. Belangrijk daarbij is dat álle leden van het gezin gezien worden. En daar gaat het nog niet altijd vanzelf goed. Vanuit de aanpak huiselijk geweld ligt de focus vaak op de ouders. Met de kinderen wordt vooral gesproken in de rol van informant, zij worden bevraagd over de situatie. Het perspectief van het kind wordt daarbij te vaak vergeten. Bij de jeugdbescherming staat die juist voorop maar worden de ouders weer over het hoofd gezien. Majone: ‘Terwijl er pas echt positieve verandering mogelijk is als ieder lid van het gezin aan bod komt en de hulp krijgt die nodig is. Dat is nu nog te vaak niet het geval.’
De jeugdbescherming staat onder druk en in de media is vooral veel aandacht voor wat er fout gaat
De aanwezige professionals herkennen dat beeld. Net als de traumaklachten van kinderen die lang onder huiselijk geweld hebben geleden. Die traumaklachten zoals ptss, depressie en angst, werken – ook als het geweld in het gezin door een jeugdbeschermingsregel minder is geworden – nog lang in een kind door. Ze zien in hun dagelijks werk dat deze kinderen steeds sneller worden getriggerd. Ook als er geen sprake is van echt geweld. Majone: ‘Bijvoorbeeld als er op het schoolplein iemand per ongeluk tegen ze aan komt. Je zou denken dat ze doordat ze thuis zoveel hebben meegemaakt, minder snel uit hun evenwicht raken van een duw op school, maar het werkt anders. Het telt op en ze worden juist steeds sneller getriggerd, doordat er structureel teveel stresshormoon in hun lichaam aanwezig is. Deze kinderen reageren dan door te vluchten, vechten of te bevriezen. Dat levert problematisch gedrag op in de klas, dat vaak niet wordt herkend als trauma. Met alle nadelige gevolgen van dien.’
Frappuchino
De aanwezigen bij deze dialoogsessie weten als geen ander hoe gemakkelijk het is om de aandacht te richten op wat er allemaal niet goed gaat in de keten van de jeugdzorg en jeugdbescherming. Daarmee trek je jezelf en de ander al gauw naar beneden. Daarom spreken ze af om tijdens deze bijeenkomst vooral te focussen op waar ze invloed op hebben. En waar ze het verschil kunnen maken. ‘We kunnen de ingewikkelde situaties waarin kinderen thuis verkeren, vaak niet oplossen. Maar je kunt kinderen wel een luisterend oor bieden’, vertelt een van de aanwezigen . ‘Ik heb contact met een meisje van vijftien, wiens ouders in een akelige vechtscheiding zitten. Daar kan ik weinig aan veranderen. Wat ik wèl kan doen, is regelmatig met haar een frappuchino bij de Mc Donalds drinken. Zij mag mij appen als ze daar behoefte aan heeft en dan spreken we altijd bij hetzelfde filiaal af. Daar luister ik naar haar verhalen, maar we maken ook plezier. Daarna kan ze weer verder met haar leven. Er is niks opgelost, maar ze is wel gezien en gehoord.’
Deelnemen aan een dialoogsessie?
De volgende drie dieloogsessies die staan gepland zijn:
- 5 juni Eindhoven (regio Noord Brabant, Limburg).
Van 14.00 tot 17.00 uur. Locatie: Raad voor de Kinderbescherming Eindhoven
- 7 juni Leeuwarden (regio Friesland, Groningen, Drente).
Van 12.30 tot 15.30 uur. Locatie Raad voor de Kinderbescherming Leeuwarden
- 15 juni Amsterdam (regio Noord Holland & Amsterdam). (VOL)
Van 14.00 tot 17.00 uur. Locatie: Raad voor de Kinderbescherming Amsterdam
Wil je hieraan deelnemen? Meld je dan aan via het aanmeldformulier.
De anderen herkennen dit soort momenten als zeer waardevol. Maar benoemen ook dat er door de zware caseloads, vrijwel geen tijd is voor verbinding zonder doel. ‘Alles is output gericht, doelmatig, efficiënt. Terwijl iedereen weet hoe waardevol zo’n frappuchino is. Het is een van de werkzame elementen in ons werk. En we krijgen er steeds minder tijd voor’, vat een van de aanwezigen het samen.
Proeftuinen
Maar de wal keert het schip. Er zijn nu proeftuinen waarin geëxperimenteerd wordt met andere werkvormen. ‘We kunnen daar zoveel tijd pakken als we nodig denken te hebben’, vertelt een deelneemster. Sinds november 2021 wordt er vanuit het toekomstscenario gewerkt in zes proeftuinen door heel Nederland. Daarbij zijn vier basisprincipes het uitgangspunt:
- Gezinsgericht
- Rechtsbeschermend en transparant
- Eenvoudig
- Lerend
De wijkteams en de Raad voor de Kinderbescherming, gecertificeerde instellingen en Veilig Thuis-organisaties werken in de proeftuinen aan veiligheidsvraagstukken in gezinnen en huishoudens. Zij werken daarin samen met de partijen in het sociaal domein en de gespecialiseerd jeugd- en volwassenenorganisaties. In de proeftuinen wordt ontdekt wat wel en niet werkt in de praktijk, wat de reden hiervan is en waarop bijgestuurd en aangepast moet worden. Hiermee kunnen de plannen van de proeftuinen en het toekomstscenario worden bijgestuurd.
Kaartje door de bus
Het zal nog wel even duren voordat de inzichten uit deze proeftuinen doorsijpelen naar de dagelijkse praktijk. Tot die tijd zoeken de professionals naar ruimte in de protocollen, om te doen wat nodig en mogelijk is. Bij gezinnen met problemen, kom je niet binnen door een kaartje in de bus te doen, weet een hulpverlener van Veilig Thuis. Zij merkt elke keer weer hoeveel impact een melding bij Veilig Thuis op een gezin heeft. ‘Je moet contact maken met de mensen, meedenken over oplossingen. Recent kwam ik in contact met een meisje van veertien, zij ging niet meer naar school en woonde bij haar vader, die alcoholist is. Bij haar moeder kon ze niet terecht, die woonde te klein. Uiteindelijk bleek er een tante te zijn, die haar wel in huis kon en wilde nemen. Daar bloeide het meisje op, ging weer naar school. Het contact met de ouders bleef intact. Als je de tijd neemt om naar de mensen te luisteren, niet meteen escaleren na een melding, maar vertragen, dan is er soms meer mogelijk dan je dacht.’
Als je de tijd neemt om naar de mensen te luisteren, niet meteen escaleren na een melding, maar vertragen, dan is er soms meer mogelijk dan je dacht
De Jeugdbeschermingstafels, waar alle partijen rond een kind aanschuiven en samen tot een plan komen, worden door de aanwezigen ook genoemd als een goed voorbeeld van samenwerking waar het belang van het kind voorop staat. ‘Daarvoor moet je de verbinding zoeken en lef hebben om ook buiten de gebaande paden te gaan. Je zou meer preventief willen werken, maar dat kost tijd en die is er eigenlijk nooit. Er is altijd wel iets aan de hand, een collega die belt en zegt het moet nú.’
Onder een vergrootglas
Sinds Savanna – het driejarige meisje uit Alphen aan den Rijn dat in 2014 door haar moeder en stiefvader werd mishandeld en vermoord – ervaren de professionals dat de jeugdzorg nog meer onder druk is komen te staan. ‘Alles is onder een vergrootglas komen te liggen. Sinds die zaak moeten professionals een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) overleggen en zijn er veel meer checks gekomen. Er zitten heel veel aapjes op onze schouders. Allemaal begrijpelijk, maar het werkt soms tegen. Bovendien kun je niet alles ondervangen met protocollen. Je moet als professional soms ook een gecontroleerd risico durven nemen. Op basis van je ervaring. En het is ook belangrijk dat collega’s met veel ervaring de tijd krijgen om die over te dragen aan beginnende collega’s. Dat je leert dat het soms nodig is om vijf keer aan te bellen bij een gezin, dat de deur dan wel opengaat.’
Privacywet
Er komen tijdens deze dialoogsessie veel voorbeelden uit de praktijk ter sprake. Het heeft voor de professionals duidelijk meerwaarde om deze met elkaar te delen. En er de werkende elementen uit de destilleren waarmee ze allemaal hun voordeel kunnen doen. Ze concluderen ook dat er soms vanuit een verschillend belang wordt gewerkt aan een gezamenlijk doel. Dat het belangrijk is als professionals elkaar kennen en vertrouwen. Dat kost tijd. Zeker nu op basis van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) uitwisseling ingewikkelder is geworden. De privacywet staat soms in de weg bij samenwerking die zo belangrijk is om gezinnen te helpen.
Ze sluiten af met een mooie anekdote over een oud cliënt. “Hij was als twaalfjarige altijd boos op mij. Ik kreeg als professional de volle laag. Maar nu was hij volwassen, het ging goed en hij kwam me bedanken voor mijn hulp destijds. Dat raakte me. Ik weet nog dat ik me destijds zo machteloos had gevoeld, want ik kon eigenlijk niet veel. Alleen aandacht hebben voor hem. En daarmee kun je dan toch het verschil maken.”