Het is allang geen originele constatering meer: de komst van het coronavirus lijkt op een groot veldexperiment. Zoals Prometheus eerder het vuur bracht, zo levert Corona ons Covid19. Het kan ons allemaal treffen, maar het slaat bij sommigen -de kwetsbaren – extra hard toe.
Het virus is democratisch en spreidt zich geleidelijk over de gehele aardbol; zelfs Trump moest eraan geloven. Alsof de goden het zo hebben afgesproken: we brengen een onbekend virus onder de mensen, kijken wat er gebeurt. Ze gaven ons enkele maanden om er naar toe te leven, maar vanaf 14 maart 2020 17:30 is iedereen ervan doordrongen: Nederland gaat een onbekende toekomst tegemoet. Prent de datum maar goed in uw hoofd. Er zal een tijd zijn voor corona en een tijd erna. Waar dit ons gaat brengen weet niemand. Premier Rutte zegt terecht dat er 100 procent beleid moet zijn bij 50% zekerheid.
Maar we kunnen wel iets zeggen over de constellatie waarbinnen het virus door de goden wordt gezonden. En misschien kunnen we er wel van leren. Stelt u zich eens voor dat dit enkele decennia geleden was gebeurd: voor het internet, zonder sociale media, in de ontzuilende samenleving van weleer. Of denk aan de Spaanse griep van 1918, die wereldwijd tussen de 20 en 100 miljoen slachtoffers maakte, overigens vooral onder jong volwassenen.
Deskundigen
Het zijn aantallen waar we niet bij in de buurt komen, als ik de deskundigen mag geloven. Er is veel kennis over de wijze waarop het virus ingedamd kan worden. De verschillende strategieën komen op een belangrijk punt overeen: social distancing. We moeten afstand houden in een samenleving die volgens sommige commentatoren toch al uit elkaar viel. Wat doet dit met een samenleving: kruipen we (op afstand) naar elkaar, of gaan we nog verder uit elkaar? De eerste signalen wijzen op naar elkaar toe: na het hamsteren ontstond meer saamhorigheid. Maar er kan nog van alles gebeuren, waarvan veel valt te leren. Het lijkt zinvol de komende tijd daadwerkelijk te beschouwen als een veldexperiment. In de huidige netwerkmaatschappij, met de informatietechnologie als driving force, springen daarvoor twee termen in het oog: improvisatie en veerkracht.
Onverwacht
Improvisatie: de snelheid en onvoorspelbaarheid van de ontwikkelingen dwingen ons tot onverwacht en vernieuwend samenspel. Bij geïmproviseerde muziek bestaat de ruimte om te excelleren binnen een gegeven structuur; om de kwaliteit van de verschillende partijen (zonder kennis en ervaring liever geen improvisatie), om de bereidheid naar elkaar te luisteren en op essentiële momenten een zeker gezag te accepteren, om een geaccepteerde rolverdeling. Het overleven van de coronacrisis staat of valt met ons improvisatievermogen.
Incasseren
Veerkracht: in een ongewisse toestand versterken we het systeem op basis van verstoringen. Veerkracht betekent het incasseren en herstellen van een crisissituatie om op basis daarvan het systeem te versterken. Veerkracht betekent ook dat na de crisis delen van het systeem zelf ter discussie komen te staan. Het gaat om het lerend vermogen in een toestand van onvoorspelbaarheid: bij voorkeur komen we er als samenleving sterker uit. De Coronacrisis biedt in dit door data gedreven communicatietijdperk de kans om te leren: hoe handelen we op onbekend terrein met een onzekere toekomst en een gemankeerd sociaal leven? Kunnen we er als (mondiale) samenleving zelfs beter van worden? Bij voorkeur neemt dit de vorm aan van systematisch onderzoek. Maar we kunnen er ook zelf al mee beginnen. En waarschijnlijk doen we het al: leren in tijden van crisis. Vooralsnog is het niets minder dan een ramp, maar op termijn zou het zomaar kunnen: het Coronavirus als godsgeschenk.
Hans Boutellier is wetenschappelijk adviseur van het Verwey-Jonker Instituut en bijzonder hoogleraar Polarisatie & Veerkracht aan de Vrije Universiteit. Geschreven in samenspraak met Paul Doevendans van Atrive, adviesbureau op het terrein van wonen.