Bestuurders maken zich zorgen over wijken waar de problemen zich op stapelen. Hoe krijgen we richting in de aanpak van deze wijken? Het Verwey-Jonker Instituut doet in een nieuw essay voorstellen voor de organisatie van samenwerking in het wijkenbeleid.
Eerder schreven we in deze reeks over weerbare wijken tegen ondermijning, de justitiële functie bij sociale achterstand en over een gekantelde inzet op werk, onderwijs en hulpverlening. Bij elkaar vormen ze een pleidooi voor een sociaal offensief.
Dit nieuwe essay gaat over de realisatie van dat sociale offensief: doormiddel van governance (samenwerking) richting krijgen in de aanpak van wat we perspectiefwijken noemen. Nederland is een overvloedig georganiseerd land, dat toch tekortschiet in de aanpak van complexe problemen. Misschien is er wel sprake van over-organisatie. Perspectiefwijken vragen om onorthodox beleid met net zo onorthodoxe besturing. Samenwerken blijkt eén van de lastigste opgaven voor mensen te zijn.
Perspectiefwijken vragen om onorthodox beleid met net zo onorthodoxe besturing
De wil tot samenwerken heeft enorme barrières te nemen: het menselijk tekort en de institutionele logica. Mensen zijn in beperkte mate in staat (informatie) te delen, elkaar wat te gunnen en over de eigen belangen heen te kijken. Daarbij spelen (financiële) organisatiebelangen, de organisatiecultuur en de openheid van de organisatie een grote rol.
In de literatuur over netwerkorganisatie wordt vaak gesproken over horizontale samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld tussen organisaties in het sociale domein. Dit horizontale beeld heeft een grote doorwerking in de praktijk gehad: er wordt heel wat afgepolderd in complexe verbanden zonder veel hiërarchie. Hierbij wordt echter geen rekening gehouden met de genoemde barrières (menselijk tekort en institutionele logica). Daarbij komt dat netwerken meestal niet horizontaal zijn geformeerd. Eerder driedimensionaal, waarbij ook gezags- en machtsrelaties en verschillende schaalniveaus een rol spelen.
Verticale verbanden
Het geheim van goede netwerksamenwerking schuilt in de wijze waarop de verticale verbanden zijn georganiseerd. Verticale verbanden tussen overheidslagen, tussen niveaus van bestuur en uitvoering en binnen organisaties (korte lijnen) en in de relatie met burgers. Een pleidooi voor verticale verbanden betekent geen herintroductie van de klassieke hiërarchische organisatie. Voor horizontale ‘ontschotting’ is verticale richting tussen de verschillende functies en schaalniveaus echter wel noodzakelijk.
Het geheim van goede netwerksamenwerking schuilt in de wijze waarop de verticale verbanden zijn georganiseerd
Het is de kunst om organisaties te laten kantelen naar de concrete problemen waar mensen mee zitten in hun eigen leven en hun buurt – dwars tegen hun eigen logica in. Dat is geen vrijblijvende aangelegenheid. Er is te vaak sprake van tevreden bestuurders en sociale professionals die het gevoel hebben lekker bezig te zijn – binnen hun eigen werkelijkheid! Er gaat teveel slagkracht verloren als de verticale relaties niet goed zijn georganiseerd.
Anders gezegd: voor horizontaal perspectief moet verticale richting bestaan– van beneden naar boven en van boven naar beneden. Deze relaties spelen op drie niveaus:
- Tussen nationaal en lokaal niveau;
- Tussen bestuurders en uitvoering;
- Tussen bestuur, uitvoering en bewoners.
Elke situatie is anders, en toch ook weer niet. Aan het slot van ons programma van vier essays, wagen we ons aan zes aanwijzingen voor de governance van perspectiefwijken. We pleiten voor burgerpanels, een centrale rol van de burgemeester, lokale sociale contracten, een onafhankelijke procesregisseur, een gezamenlijke stuurgroep en horizontale afspraken. Perspectief voor bewoners begint bij een overtuigende organisatie van de samenwerking.