Het is zinvol om jongeren in het voortgezet onderwijs en mbo met extra lessen weerbaar te maken tegen desinformatie en eenzijdige meningsvorming. Dat blijkt uit het vandaag verschenen onderzoek Werken aan weerbaarheid tegen desinformatie en eenzijdige meningsvorming. Evaluatie lesprogramma Under Pressure, dat het Verwey-Jonker Instituut en RadarAdvies in opdracht van het ministerie SZW en de NCTV hebben uitgevoerd.
Jongeren worden steeds vaker blootgesteld aan desinformatie en nepnieuws, onder meer door het toenemende gebruik van sociale media. Dit maakt het voor hen moeilijker om te navigeren in deze informatie, en te onderscheiden wat wel en niet waar is, waardoor zij vatbaarder kunnen worden voor polariserende narratieven en eenzijdige meningsvorming. Uitgangspunt van het lesprogramma Under Pressure van Diversion is dat door het vergroten van de weerbaarheid tegen desinformatie en het vergroten van democratisch burgerschap bij jongeren de voedingsbodem voor polarisatie en radicalisering wordt verminderd. Under Pressure is een lesprogramma voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en de onderbouw van het mbo. De lessen worden gegeven door zogeheten ‘peer educators’ die zelf ervaring hebben met de problematiek (in dit geval fake news en desinformatie) en deze ervaring gebruiken in het uitleggen aan- en begrijpen van de jongeren. Onderdeel van de interventie is een game waarbij leerlingen leren desinformatie en nepnieuws te herkennen door deze zelf te produceren.
Resultaten evaluatie
De belangrijkste opbrengsten van de lessen Under Pressure liggen op kennis- en bewustzijnsniveau. Na het volgen van de lessen Under Pressure, is de kennis van leerlingen groter geworden over:
- wat wordt bedoeld met nepnieuws, desinformatie en sociale media algoritmes;
- wat zijn de verschillen tussen desinformatie en nepnieuws;
- aan welke karakteristieken kun je desinformatie en nepnieuws herkennen?
Na het volgen van de lessen Under Pressure zijn jongeren zich tevens bewuster geworden van mogelijkheden om nepnieuws, desinformatie en sociale media algoritmes te herkennen en te valideren op betrouwbaarheid, zoals het herkennen van aspecten die duiden op misleiding en het raadplegen van meerdere bronnen. Wel komt uit de evaluatie de nuance naar boven dat de lessen weliswaar meer kennis en bewustwording realiseren bij leerlingen, maar dat voor het herkennen van ook de meer complexe vormen van nepnieuws en desinformatie en voor gedragsverandering meer tijd en oefening is vereist.
Onderzoeksmethode
Het evaluatieonderzoek is uitgevoerd onder 532 leerlingen op acht scholen (havo, vwo en mbo) in zes gemeenten (Rotterdam, Amsterdam, Eindhoven, Haarlemmermeer, Amersfoort, Arnhem). Ook zijn diepte-interviews gehouden met peer educators, leerlingen en docenten en hebben de onderzoekers observaties verricht tijdens lessen.
Achtergrond van het onderzoek
Het Verwey-Jonker Instituut en RadarAdvies hebben in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, directie Samenleving en Integratie, en de NCTV het evaluatieonderzoek uitgevoerd. Met landelijk gecoördineerde effectevaluaties wil het Rijk de context-afhankelijke werkzame elementen en geleerde lessen van preventieve interventies zichtbaar te maken. Zo kunnen deze inzichten worden benut bij het (door)ontwikkelen van interventies. Daarnaast beoogt het Rijk gemeenten te inspireren, motiveren en te stimuleren om (meer en beter) te evalueren.