Leerlingen (4 -12 jaar) die bij de Utrechtse moskee alFitrah lessen volgen, krijgen een zwart wit visie op de islam voorgeschoteld, die geen rekening houdt met de Nederlandse samenleving waarin zij leven. De wereld wordt daarbij op een strakke manier ingedeeld in wat ‘halal’( toegestaan) of ‘haram’ ( verboden) is. Ze leren dat andersdenkende moslims moeten worden gecorrigeerd – ook als dat hun ouders, familieleden of vrienden zijn en dat ze afstand moeten houden van hetgeen niet islamitisch is. Zo wordt het deelnemen aan tal van sociale- en culturele activiteiten op school, zoals Sinterklaas, Kerstmis, schoolreisjes, afgeraden en actief ontmoedigd. Ook wordt de leerlingen een strikte scheiding van jongens en meisjes voorgehouden, zijn er strikte kledingvoorschriften en leefregels en wordt er sterk gesproken in wij-zij termen. De aangeleerde denkbeelden en gedragsnormen leiden ertoe dat het voor de leerlingen vooral op sociaal vlak moeilijk wordt om aansluiting te vinden bij anderen buiten hun eigen geloofskring, blijkt uit een onderzoeksrapport van het Verwey-Jonker Instituut dat vandaag is gepubliceerd.
Uit het onderzoek, dat in opdracht van de gemeente Utrecht werd gedaan, blijkt ook dat alFitrah sektarische trekken heeft zoals een gesloten karakter, zelfbeeld van morele rechtschapenheid, hiërarchisch leiderschap, groepsdruk en afstandelijkheid tegenover de seculiere samenleving en andersdenkenden. “Zelf kritisch nadenken en het vormen van een eigen mening wordt sterk ontmoedigd. Leerlingen en ouders wordt voorgehouden dat ze alleen bij alFitrah kennis over de islam en de waarheid kunnen leren. Het stellen van kritische vragen en het in twijfeltrekken van beslissingen van de leiding wordt niet geaccepteerd en het verlaten van alFitrah wordt sterk ontmoedigd. Er is sprake van een autoritaire wijze van beïnvloeding van leerlingen, in het geval zij afwijken van de door alFitrah uitgedragen voorschriften. Sommige ouders en leerlingen geven aan dat zij zich hierbij geïntimideerd voelden”, aldus onderzoeker drs. Ahmed Hamdi, van het Verwey-Jonker Instituut. Een sleutelfiguur uit de islamitische gemeenschap: “Ze maken de kinderen vooral bang zodat ze doen wat alFitrah zegt. Zo zeggen ze bijvoorbeeld: ‘als je van de profeet houdt (wat in een basisuitgangspunt in de islam is) dan vier je geen Sinterklaas’. Hier bedreigen ze de kinderen dus met de gedachte dat als ze wel Sinterklaas vieren, ze niet van de profeet houden en daardoor geen (goede) moslims zijn. En dat God hen dat zal aanrekenen.”
Behoefte aan kennis
Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat er bij ouders een grote behoefte is aan kennis en kunde om hun kinderen tot goede moslims op te voeden. “Veruit de meeste ouders willen dat hun kinderen goede moslims worden in de Nederlandse context, dus de rechtsstaat respecterend. Dat ze hun kind desondanks naar alFitrah sturen, komt omdat andere informele moskeescholen vaak een minder professionele uitstraling en aanbod hebben”, aldus onderzoeker prof. Trees Pels, van het Verwey-Jonker Instituut. De onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut bevelen de gemeente Utrecht aan om ‘mainstream islamitische organisaties’ te stimuleren en te faciliteren om hun eigen lesaanbod te professionaliseren. “Op deze manier kan aan de behoeften van ouders en leerlingen worden voldaan en kan de invloed van een organisatie als alFitrah op de moslim gemeenschap in Utrecht worden gemarginaliseerd.”
Voedingsbodem voor radicalisering
Uit het onderzoek is niet gebleken dat alFitrah actief aanzet tot radicalisering of geweld. Maar het gedachtengoed van alFitrah kan daarvoor wel een voedingsbodem zijn, denken de onderzoekers. Verder valt uit de verhalen van de geïnterviewden op te maken dat er bij alFitrah dingen gebeuren die op of over het randje van de wet zijn: het faciliteren van polygamie door het sluiten van islamitische huwelijken zonder burgerlijk huwelijk, aanraden om bij misstanden géén aangifte te doen bij de politie, maar deze zaken in eigen kring op te lossen. Een sleutelfiguur uit de islamitische gemeenschap zegt hierover: “AlFitrah ziet contact zoeken met de politie (in het geval een moslim iets tegen de wet heeft gedaan) als verraad. Dit wordt ook zo aan leerlingen geleerd. Want de anderen zijn kafirs (niet gelovigen) en dus niet te vertrouwen.”
Twee onderzoeken
Dit is het tweede onderzoek dat het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van de gemeente Utrecht naar alFitrah doet. In 2016 werd gekeken naar de pedagogische kwaliteit van de lessen van alFitrah. De onderzoekers waren aanwezig bij lessen en spraken met het bestuur, docenten, ouders en leerlingen. De lessen bleken aan pedagogische randvoorwaarden te voldoen, maar de onderzoekers concludeerden toen ook dat er belangrijke risico’s zijn voor de ontwikkeling van de leerlingen als gevolg van de afwijkende normen en waarden die zij meekrijgen, de afname van contacten buiten de eigen geloofskring en het ontmoedigen van zelf kritisch nadenken en eigen meningsvorming. Om meer zicht te krijgen op de risico’s heeft de gemeente besloten tot een vervolgonderzoek gericht op het perspectief van buitenstaanders, zoals (ouders van) ex-leerlingen en professionals uit de wijk. De onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut spraken in de periode van januari 2018 tot en met januari 2019 in totaal met 50 personen. De respondenten hebben de garantie gekregen dat ze anoniem blijven. Met name de respondenten uit de islamitische gemeenschap in Utrecht hechtten hier veel waarde uit angst voor negatieve reacties en eventuele problemen met alFitrah. Een ex-leerling vertelt: ‘Het is of zwart of wit, je bent of voor mij (alFitrah) of tegen mij. We kunnen samen zijn als je het met me eens bent, heb je een andere mening dan ben je mijn vijand. Omdat ik tegen polygamie ben – driekwart van de mensen bij alFitrah is voor – werd ik op een intimiderende manier aangevallen, er werd gezegd dat ik niet een echte moslim ben, dat mijn Iman (geloof) niet sterk is”.