De sociale basis is een beleidsconcept waar veel van wordt verwacht. Zijn die verwachtingen reëel? En wat kunnen landelijke en lokale partijen doen om bij te dragen aan een sterkere sociale basis? Die vragen staan centraal in een net verschenen rapport dat Movisie en het Verwey-Jonker Instituut opstelden in opdracht van het ministerie van VWS.
In cocreatie met acht landelijke partijen hebben Movisie en het Verwey-Jonker Instituut een verander-theorie voor de sociale basis opgesteld. Die verandertheorie beschrijft wat formele partijen kunnen doen om de sociale basis te versterken. Het gaat om beleidsmedewerkers en -adviseurs bij gemeen-ten, ministeries en maatschappelijke organisaties, directeuren van welzijnsorganisaties, het onderwijs, (gemeentelijke) besturen, zorgverzekeraars, enzovoort.
In 2024 moeten gemeenten in het kader van het Gezond en Actief Leven Akkoord 2040 een beleidsvi-sie sociale basis opstellen. De verandertheorie kan hen hierbij helpen.
Hoge verwachtingen
In hun inleiding stellen de organisaties vast dat de verwachtingen over de sociale basis hoog gespannen zijn. ‘Maar’, schrijven ze, ‘de sociale basis is geen duizenddingendoekje, en geen manier om bezuinigingen mee op te vangen. De sociale basis heeft een eigen dynamiek en energie die je – als je een sterke sociale basis wil – moet stimuleren en faciliteren. Want juist dan ontstaan er mooie initiatieven, in al hun diversiteit.’ De sociale basis mag ook niet worden gezien als iets dat is in te zetten om de eigen beleidswensen mee te realiseren.
Tien bouwstenen
Centraal in de publicatie staan tien bouwstenen, onderwerpen waar gemeenten en andere formele partijen aan kunnen werken om te komen tot een sterkere sociale basis. Deze bouwstenen zijn: bestaanszekerheid, financiering, samenwerken vanuit gelijkwaardigheid, versterken eigenaarschap, zeggeenschap en eigen regie, beschikbaarheid van ruimte en plekken, responsiviteit, (onder)steunen van mantelzorg, steun en ruimte voor vrijwillige inzet, versterken van inclusie en mensen vragen en uitnodigen.
Elke bouwsteen bevat een korte theoretische onderbouwing waarom en op welke manier deze belangrijk is voor het versterken van de sociale basis. Daarna volgen concrete acties die maatschappelijke partijen kunnen inzetten op de betreffende bouwsteen. De bouwstenen vormen nadrukkelijk geen ‘keuzemenu’ waar actoren in kunnen ‘shoppen’ naar gelang het hen (politiek) uitkomt. ‘Als partijen de hoofdambitie willen waarmaken, dan is inzet op álle bouwstenen nodig.’
Niet maakbaar
Movisie en het Verwey-Jonker Instituut geven ook een winstwaarschuwing af. Het noemen van tien bouwstenen kan de indruk wekken dat de sociale basis maakbaar is, maar dat is niet het geval.
Wat de verandertheorie wél kan en doet, is: praktische handvatten bieden aan actoren die de sociale basis willen versterken. Die handvatten kunnen worden benut bij het werken aan de hoofdambitie: een veerkrachtige, inclusieve en zorgzame samenleving – waarin mensen kunnen floreren, naar elkaar kunnen en willen omkijken, en kunnen en willen bijdragen aan het eigen en andermans welzijn.
Gezamenlijk product
Movisie en het Verwey-Jonker Instituut werkten bij het opstellen van de verandertheorie nauw samen met een groot aantal maatschappelijke partijen. Het betreft de Directie Maatschappelijke Ondersteuniing van het ministerie van VWS, MantelzorgNL, Vereniging NOV, Sociaal Werk Nederland (SWN), de VNG, aangevuld met een afvaardiging vanuit Associatie Wijkteams, LSA Bewoners en de Nationale Jeugdcoalitie. Tot slot was er ook inbreng vanuit MIND, LHV, Oranjefonds, Pharos en de Nederlandse GGZ. De opdracht voor het opstellen van de verandertheorie kwam van het ministerie van VWS.